İstifçilik Sendromu (Dispozofobi): Çöp Evlerin Psikolojisi

Dilimize istifçilik (İngilizcesi: Hoarding) olarak geçen; gerekli gereksiz, tehlikeli-sağlıksız ayırt edemeyip, her şeyi biriktirmenin tıbbi literatürdeki karşılığı dispozofobi.

Obsesif kompülsif bozukluk ve bir çeşit ruh hastalığı esasen. İsraf kaygısıyla sahiplenme, eşyaları kurtarma ve saklama huyuna orta yaş ve üstü kişilerde daha fazla rastlanıyor.

Gençlerde ise mailleri ya da mesajları silememe ve bu yüzden yeni bir telefon alamama örneğine benzer hafif şekillerde görülebiliyormuş.

Koleksiyoncular ise mali karşılığı olan değerli nesnelere önem verir ve ellerine geçen her şeyi doğal olarak biriktirme eğilimi göstermezler. Bu karmaşık durumu dağınıklıkla da karıştırmamak gerekli.

Eşyayla özdeşleşerek anılara sarılan ancak kendi rahatsızlığının da farkına varan kişileri, hijyen ve uyku sorunları yaşadığına ikna edip psikoterapi ile tedavi etmek, katlanılabilir bir düzeye çekmek mümkündür. Yanıt alınamaması durumunda pek tavsiye edilmese de çeşitli antidepresanlara başvurulabilir.

İleri safhalarda çöplere dahi dadanan istifçinin zamanla yaşam alanı daralıyor ve bir çöp evde yaşadığından sağlığı da bozuluyor. Böcek, fare ve kameraman istilasını saymıyoruz bile.

Güncel Veri ve Araştırmalar:

• Her 100 kişiden 2-3’ü klinik düzeyde istifçilik belirtisi gösteriyor.
• İlk belirtiler 13 yaşında başlıyor, ancak yardım alma yaşı genellikle 50’nin üstü.
• 65 yaş üstü kadınlarda görülme sıklığı %5.7 (Kaynak: TPD 2023 Raporu).
• Kadınlarda görülme oranı erkeklere kıyasla %60 daha fazla.
• ABD’de 19 milyon kişi istifçilik bozukluğu tanısı taşıyor (APA verisi).
• 2023’te 147 “aşırı istifçi” evine müdahale edildi.
• Vakaların %68’inde fare/böcek istilası tespit edildi.
• Ev kazalarının %25’i istifçilik kaynaklı fiziksel engellerden kaynaklanıyor.
• Yangın riski istifçi evlerinde 4 kat artıyor.
• İstifçilik yalnızlık ve sosyal izolasyonla doğrudan bağlantılı.
• Vakalarının %92’si başka bir psikiyatrik hastalıkla birlikte görülüyor.
• Bir istifçinin evi: 1m²’de 37 eşya ile dolu! (Normal ev: 5-7 eşya)

Bir istifçi; ödünç aldığı eşyaları dahi vermek istemez, son kullanma tarihinin üstünden aylar geçmiş yiyecekleri saklayabilir, eşyaları attığı durumda ilgili hatıralarını unutacağını düşünür, şişe-fatura-eski gazete ne bulursa bir kenara ayırır, yaşamaya uygun olmayan mekanlarda yaşar.

Sadece eşyalar ile sınırlı kalmayalım; bazı hastalar evlerinde gereğinden fazla hayvan besleyip biriktirmeye başlayabiliyor. Kedi örneğin. Çöp yığınlarıyla baş başa kalıp aileden kopma sık yaşanır bir durum.

Bunu biliyor muydunuz: Gençlerin %41’i “Silmeye kıyamadım” diyerek 5000+ gereksiz fotoğraf saklıyor (McAfee 2024 Dijital Alışkanlıklar Araştırması).

İstifçilik Anketi ile Kısa Değerlendirme

Sorular	Evet	Hayır
Giymediğiniz kıyafetleri saklıyor musunuz?	☑️	☐
“Lazım olur” diyerek eşya saklar mısınız?	☑️	☐
Plastik torba & şişe biriktirir misiniz?	☑️	☐
Fatura/makbuz atmakta zorlanır mısınız?	☑️	☐
Evinizde yürümekte zorlanıyor musunuz?	☑️	☐
Dijitalde dosya silmekte zorlanıyor musun?	☑️	☐
Paket/kutu saklama alışkanlığınız var mı?	☑️	☐
Çevreniz eleştiride bulunur mu?	☑️	☐
“Hatıra” diyerek ıvır zıvır tutar mısınız?	☑️	☐
Markette ihtiyacınızdan fazlasını alır mısınız?	☑️	☐

Sonuçları Değerlendirelim:

• 0-3 Puan: 🧹 Minimalist yapıdasınız! Eşyaya bağınız sağlıklı sınırlarda.
• 4-6 Puan: ⚠️ Hafif istifçi eğilimleriniz var. Dikkat etmelisiniz!
• 7-10 Puan: 📦 İstifçilik belirtileriniz için bir psikologla konuşmayı deneyin.

Bir eşyayı atıp atmama konusunda kararsızsanız, “Son 1 yılda kullandım mı?” sorusunu kendinize sorabilirsiniz.

Dennis DiClaudio’nun “Paranoyak” adlı kitabı, ruh sağlığından şüphe duyanlara rehber olabilir. Citizen Kane (Yurttaş Kane) filmini de izlemenizi öneririm.