Elektrokonvülslf Tedavi (EKT-Elektroconvulsive Terapy); psikiyatrik hastalıkların tedavisinde etkin ve güvenli bir tedavi metodu olarak 1938’den bu yana kullanılmaktadır.
“Şok tedavisi”, “Elektroşok tedavisi”, “Beyine elektrik uyarımı” da denen uygulama, ilaç tedavisinin ve yan etkileri nedeniyle dozlarının yeterli gelmediği intihar riski barındıran “ağır depresyon” gibi tablolarda elektrik uyarımı yapılarak tedaviyi amaçlıyor.
“Beyinde epileptik nöbet” ortaya çıkarılması esasına dayanan tedavi ilk zamanlarda o kadar popülerdir ki hastalar “şok dükkanı” adı verilen barakalarda elektroşok alarak evine dönüyordu.
Psikiyatride Sık Tercih Edilen EKT’nin Tarihi:
İtalyan Lucio Bini, elektrik akımının suni kasılmalar oluşturabileceğini 1937’de ileri sürer.
Uzunca bir geçmişi bulunan elektroşok İtalyan bir hekim tarafından tesadüfen keşfedilmiştir. Önceleri epilepsi nöbeti geçirilen hastalarda uygulanmış ve olumlu neticeleri görülmüştür.
İlk dönemlerde anestezisiz olarak yapılırken son yıllarda anestezili olarak uzman bir hekim heyetinin muayeneleri sonrasında uygulanmaktadır.
Birtakım kan tahlillerine ek olarak; beyin elektrosu, MR ve kalp grafisi çekilir. Anestezi hassasiyeti olup olmadığı Dahiliye, Nöroloji ve anestezi hekimleri tarafından ayrıntılı olarak değerlendirilmektedir.
ABD’de 1999’da yayımlanan bir araştırma, 50 bin EKT’de bir ölüm vakası yaşandığını ortaya koymaktadır.
Son verilere göre ise EKT’ye bağlı ölüm oranı 100,000 prosedürde yaklaşık 4’tür. Tedavi, majör depresyon, distimi, kişilik bozuklukları, bipolar bozukluklar, şizofreni ve mani’de de hatta Parkinson’da başarılı sonuçlar sunmaktadır. Modern tıp EKT’yi gün geçtikçe daha güvenli hale getirmektedir.
Elektroşok Tedavisinin Sonrasında Neler Yaşanır?
Son derece güçlü ve etkin bir metot olan EKT ile hayati sonuçlar alınabilir. Hormonal düzelmelere ek olarak; beyin hücreleri ölmemekte aksine sinapsların yani bağlantıların sayısı artmaktadır.
Ciddi psikolojik rahatsızlıkların sorumlusu olduğu düşünülen noadrenalin ve seratonin maddelerinin seviyeleri de normal düzeylere inmektedir.
Hastalığın geri dönüşünü önlemek için, EKT ile tedavi edilen çoğu kişinin bakım tedavisi ile devam etmesi gerekir. Bu genellikle psikoterapi ve / veya ilaç tedavisi veya bazı durumlarda devam eden EKT tedavileri anlamına gelir.
EKT Kalıcı Bellek Kaybı ve Beyinde Hasar Yapar mı?
Elimizde; sonraki aylarda yapılan kontroller de dahil olmak üzere beyin ve doku hasarına dair bilimsel bir veri bulunmamaktadır. Proteinlerde, yükselen enzim ve kan dolaşımında yükselme görülmemiştir.
Beyin ısısında derecenin onda biri kadar artış görülebileceği için elektriğin beyin dokusuna zararı söz konusu değildir.
İlk zamanlarda kayda alınan bellek kusurlarının ise aynı yıl içinde tamamen ortadan kalkdığı görülmektedir. Kişsel anıların tekrar hatırlanması için 6 ay ila 1 yıllık süreler yeterlidir. Yaygın kanının aksine öğrenme becerisi azalmaz, aksine depresyonun ortadan kalkışına paralel olarak bozulmuş öğrenme kolaylaşır.
Doktorlar Neden Elektroşok Önerir?
Yeni ilaçlar EKT’ye başvurulmasını geciktirse de, süratli bir yöntem oluşunun avantajıyla hala bir çok hasta için elektroşok uygulanmakta. Girişte de vurguladığımız gibi bazı vakalarda ilaçlar yetersiz olmakta, bazı ilaçlarda ise istenilen dozlara çıkılamamaktadır.
EKT haftada 2-3 defayı aşmayan bir tedavi biçimidir. Genel uygulama bir kürde 6-12 EKT olarak belirlenir.
EKT’nin en sık tercih edildiği durumlar ağır depresyon tablolarıdır. Yoğun buhran ve dikkat kayıpları, uykuda ve iştah durumunda ciddi derecede bozulmalar yaşanabilir; buna ek olarak intihara meyil saptanırsa elektroşok yine ilk sırada gelen tedavi metotlarındandır.
Yoğun karamsarlık, beslenmede ve uykuda ciddi bozulmalar olur. Bazı hastalar beslenmeyi reddetme noktasına kadar gelerek aşırı kilo kaybı yaşar. Kişi intiharı “tek çözüm” olarak görmeye başlayarak en az bir kez intihar teşebbüsünde bulunur.
Hastalar ilk fırsatta tekrar yapmayı düşündüğünü ifade edecektir. İşte bu gibi noktalarda EKT hayat kurtarıcı ve hızlı bir tedavi yöntemi olarak uygulanır. Kimi ilaçlar gebelerde ve kalp hastalarında kullanılamayacağı için EKT yine tercih edilir. (Son bir bilgi: “Hamilelerde uygulanabiliyormuş.”)
Katatonik tipli şizofreninin alevlenme dönemleri, dirençli konversiyon bozuklukları, Anoreksia Nervoz, hızlı düzelme istenen ağır manik ataklar elektroşok tedavisini yine ilk sıraya yazmaktadır. Tehlikesi; (burada doğru kelime ‘öldürücülüğü’ olmalı) anestezi altında yapılan diğer tıbbi uygulamalardan yüksek değildir.
Anestezi Uygulanmadan Yapılan EKT
Ciddi bir anestezi ile bile hastanın gözleri kayabiliyorken bir de uyuşturmadan yapılanı düşünün!
Hastanın kasılmalarını engellemek için üzerine oturan hasta bakıcılar, kolunu bacağını tutanlar… Her operasyon için en az yarım saatlik anestezi gerekiyor ve bu kadar zamanımız yok deniliyormuş. “Şehir efsanesi” mi bilinmez ancak bu konu tıp fakültelerinde halen anlatılır durur.
Bu konuda “elektroşok işkencesini önleyecek yasa çıkarın” başlıklı paylaşımlara rastladık ve daha da kurcalamadık.
EKT Nasıl Uygulanır?
Bir psikiyatristin ve anestezi hekiminin eşlik ettiği acil müdahale imkana sahip bir alanda hastaya kas gevşemesi ve sonrasında uyku halini sağlayan anestezi ilaçları verilir.
Aç karnına ve idrar tamamen boşaltıldıktan sonra uygulanacak tedavi öncesinde hasta sedyede yatmaktadır. Hasta uygulama öncesinde rahat giysiler giyer, varsa takma dişleri ve takıları çıkarılır.
Hastanın korunması için gazlı bez tamponlar dişlerin arasına yerleştirilmeli, kol ve bacaklar uygun şekilde sabitlenmelidir. Teravi sadece tam donanımlı hastane ortamında uygulanır. Anestezisiz EKT söz konusu değildir.
Bir kaç dakika sonra; hastanın alnına sabitlenen iki elektrottan birkaç saniye süre ile elektrik akımı verilir.
Elektroşok tedavisinde alternatif akımla çalışan bir araç kullanılır. 0,5-1 saniye boyunca 80-170 voltluk akım verilir. Hastanın nöbet haline geçişi için bu işlem gereklidir ve tedavinin etkisi için nöbet geçirilmesi şarttır.
Beyindeki ritmik elektrik aktivitesine ek olarak beyin kimyasalları salınır. İşlem 5 dakikayı aşmaz, işlemin tamamlanması sonrasında heyet yaklaşık 20 dakika boyunca hastanın tamamen uyanması sırasında kendisine refakat ederler.
Hasta uyandığında yer ve zaman kavramı kısa süreliğine kaybolabileceğinden hastaya gerekli açıklamalar yapılır. EKT’de kullanılan çok düşük elektrik akımının tercih sebebi, şimdilerde mevcut kimyasal nöbet oluşturuculardan çok daha güvenli ve kolay uygulanabilmesidir.
Popüler kültürde gördüğümüz elektrikli sandalye görüntüleri ve EKT sahnelerinin gerçek hayatla uzaktan yakından bir alakası yoktur.
Tedavi hasta için bir ceza ve ağrılı bir yöntem değildir. Yine araştırmalar tedavinin uygulandığı hastaların dişçi koltuğunu daha stresli bulduğunu ortaya koymuştur. Dolayısıyla EKT’nin hasta için acı verici bir yönü bulunmaz. Elektrik akımının süresi tıptaki gelişmelere bağlı olarak her yıl daha da azalmaktadır. Nadir durumlarda daha fazla sayıda uygulanması gerekebilir.
EKT’nin Yan Etkileri!
İlk saat içinde hasta giderek kaybolan bir şaşkınlık, baş ve çene ağrıları, yakınlarını tanıyamama hali yaşayabilir. İlk 8 haftada çevresini, ayrıntıları, telefon numaralarını ve tarihleri hatırlamada zorluk yaşabilse de durum ilerleyen dönemlerde hafifleyerek kaybolur.
EKT etkisi unutkanlıktan bağımsızdır. Ve burası son derece önemli, son yıllardaki deneysel çalışmaları bir kenara bırakırsak “EKT bir hafıza silme yahut anıları yeniden kurgulama tekniği değildir.”
EKT ile ilgili olarak karşımıza sık çıkan sorulardan ilki beyinde kalıcı hasara yol açıp açmadığı.
Bu sorunun yanıtı, günümüzün duyarlılık limitleriyle kısıtlı olduğumuz payını unutmayarak, EKT’nin kesinlikle hasara yol açmadığı yönündedir.
Bir başka soru EKT’nin kalıcı bellek kaybına neden olup olmadığıdır. EKT, suni nöbet sonrası anlık bir şaşkınlık dönemi ve çok az tabloda görülebilen en çok 1 yıl süren geçici bellek sorunlarına neden olabilir. Ancak bu, bellek kaybı yaşanacağı anlamına gelmemektedir.
EKT Tedavisi İyileştirir mi?
Kimi hastalıklarda kuvvetli tedavilere rağmen iyileşme saptanamasa da hastaların yüzde 90’ı gibi ciddi bir kısmında düzelmeler görülür.
Bir çok hasta genellikle tedavisine ilaç kullanarak devam etmektedir. Amaç hastanın en işlevsel olduğu mümkün olan en iyi durumu korumaktır. Klinik gözlem neticeleri, EKT ile ağır ve ciddi depresyon vak’alarında iyileşme sağlandığını kesin bir biçimde tespit etmektedir.
EKT Tedavisinde Görülebilecek Olumsuz Tablolar
Atletik yapılı kişilerde kaslarda kopma, nöbet ve titremeye bağlı olarak kırık ve çıkıklar, devam eden bellek zayıflığı hali kayda geçen oldukça nadir tablolardandır.
Kanama görülebilecek tüberküloz hastalarında ve kalp krizi riski veya yetmezliği tespit edildiğinde tedaviden vazgeçilir. Anestezi altında ve kas gevşemesi sağlanarak yapılan bir EKT uygulamasında sara nöbetine benzer görüntüler olmaz.
Dolayısıyla saydığımız olumsuz durumların elektroşok tedavisinin ilk dönemlerinde karşımıza çıktığı ve sadece bilgi amaçlı paylaşıldığı tespiti daha doğru olacaktır.
