Efsanevi Yaratıklar Listemiz

Efsanevi yaratıklar listemize eğlenceli bir girişle başlayalım.

Çocukların kulaktan kulağa oyununu duymuş yahut bir vakitler mutlaka oynamışsınızdır.

Biri; şemsiye der yanındakinin kulağına eğilerek, o da artık neyi ne kadar duyduysa bir sonrakinin kulağına aktarır, sonuncu kişi de kelimeyi – muhtemelen yalan yanlış – söyler ve hep birlikte güler halkadakiler.

Şemsiye olarak başlayan “tavuk” olarak sonlanabilir misal. Böylesine bir çocuk oyunudur işte.. Şimdi biz bunu kabaca niye anlattık izah edelim:

Normal alelade bir insanın; bırakın interneti, elektriğin bile olmadığı, akşam ezanından sonra herkesin evine çekildiği yıllarda saç sakal karışık iri kıyım bir kişiye dağda düze şakkadanak rastlaması yıkıcı etkiler yaratabiliyordu.

İrice bir adam oluyor sana iri kıyım, bunu duyan bir sonraki zebellah olarak aktarıyor ve nihayetinde şahıs bir dudağı yerde bir dudağı gökte mertebesine kadar evrilebiliyordu.

Tek isteği birazcık hava almak olan ve bunun için geceyi bekleyen – ilk müptezellerden – heybetli abimiz elbette ilerleyen dönemlerde bir masal kahramanı veya Koca Ayak olarak fişleneceğini kestiremezdi.

Permatiğin jiletin ha deyince bulunamadığını da ekleyelim.

Böylesine bir hikayeyi çatır çutur yanan isli puslu ocak ateşinin başında konusunda mahir bir kişiden çocuk yaşınızda dinlediğinizi bir düşünün isterseniz.

70’lere kadar Masalcı Teyzeler köy kasaba gezerek ve bire bin katarak cüzi meblağlar karşısında bu tip senaryoları nakleder dururdu. Ev ev yayıp köpürten ilkel YUTUP’çular bir bakıma.

Konuyu sündürmeyeyim. Sizler için dilden dile yayılan korkunçlu canavarları listelemek istedim. Anadolu mitolojisinde önemli yer tutan hayali kahramanları bir de benim gözümden dinleyin bakalım:

Al Bastı ve Al Karısı

Doğum yapmış hanımlara musallat olduğu düşünülür efsanevi yaratıklar arasındadır Al Karısı.

Lohusaları neredeyse 2 ay yalnız bırakmamak, kırmızı örtüyle örtüp başucuna Kuran-ı Kerim koymak gibi yollara başvurulur.

Yastığın altına soğan, ayna, tarak, ekmek, bıçak bırakmak – kırmızı – sevmeyen al karısına karşı alınabilecek diğer tuhafiye önlemlerden.

Alınan tüm tedbirlere rağmen lohusanın çok ağrısı varsa; sayıklıyor, bayılıyor ve morarıyorsa al bastığına karar verilerek bir hoca veya ocaklı çağrılır, tüfek atılıp, tencere tava çalınarak, gürültü yapılıp kötü ruhu kovmak için uğraşılırmış.

Sadece kadınlarda değil erkeklerde genç kızlarda hatta atlarda dahi görülebilirmiş. Bu albastıların daha ağır başlı olduğuna inanılan sarısı karası da varmış.

Şamanizm inancından beslense gerek, bu hayali yaratığın lohusaların ve yeni doğmuş çocukların ciğerleriyle beslendiğine inanırdı. Loğusa kadının kırk gün mezarının açık olduğuna ve her an ölebileceği düşünülürdü.

Çoğu kez Çarşamba Karısı ile karıştırılan Albastı’nın (al basması al karası) tüfek sesinden, demirci ve ocaklı adamlardan korktuğuna inanılır. Şayet anne yerine çocuğu al basarsa bu çocuk “ayyaş” olacağı yani kendinden geçip bayılacağı için “ayyaş aşı” pişirilip sağa sola dağıtılır.

Ben şahsen; yeni doğum yapan ağrılı sancılı bir kadın olsam, gözümü ilk açtığımda gördüğüm şey kırmızı tüllü süslü bir oda olsa ve yastığımın altında soğan-ekmek-bıçak bulsam tanımlanamayan bir varlığın tacizine gerek duymadan kendi kendime delirirdim herhalde.

Buraya bir (bkz) koymak gerekse “Lohusaların Havale Geçirmesi” olarak tıbbi bir alt başlık koyup ferahlamak isabetli olurdu. İnlemeler sayıklamalar ateş kaynaklı rahatsızlıklar. Nereden nereye…

Şimdilerde doğum yapanların başına kırmızı kurdele takılması buna bir örnektir. Ziyarete gelenlere kırmızı renkli şekerden yapılan lohusa şerbeti ikram edilir, albastı kovmak için kolbastı oynanır malumunuz. Bu kolbastı kısmını ciddiye almayın lütfen.

Çarşamba Karısı

Evin çocuğunu herkesin gözü önünde kaçırdığına inanılan Çarşamba Karısı, “saç-baş karışık, darmadağın özensiz pis kadınlar” için kullanılan genel bir tabir.

Yine Anadolu mitolojisinde; haftanın belirli bir günü, yarım kalmış işlerin olduğu mekanlara gelerek işleri daha da karıştıran, kötülük yapan efsanevi yaratıklar arasında resmedilir.

Çarşamba karısının şerrinden korunmak için salı gününden çarşambaya yarım kalmış bir iş bırakılmaz. Kimi yörelerde çarşamba günü kadınının kızın tatil günü gibidir; çamaşır yıkanmaz ve ev temizlenmez.

Misal; örmekte olduğunuz bir atkı olduğunu düşünelim, salı gecesi henüz bitmemişse Çarşamba Karısının söküp bozacağına karıştıracağına inanılırdı. Bazı yörelerde ahırlardaki atların yelelerini ördüğü, mutfaktaki malzemeleri birbirine kattığı da söylenir.

Çağan Irmak’ın Kabuslar Evi serisinin en etkili karakterlerindendir.

Efsanevi Yaratıklar Arasında Gulyabani de Var

Yolcu ve gezginlere dadanıp kıyasıya zarar verdiğine inanılan Gulyabani; insan öldürdüğü düşünülen, sarı-kırmızı tüylerle kaplı, iri uzun sakallı, pis kokulu-asalı bir dev adam olarak tasvir edilmekte.

Farklı kaynaklarda “Aleybanı ya da Ahubaba” olarak resmedilir. Bu acayip arkadaşın ayakları terstir. Gündüzleri mezarına girer, geceleri ise hortlayarak fırlar.

At binmenin ve at kuyruğu örmenin yanı sıra çocuklara da düşkündür. Harabelerde, yamaçlarda, ıssız çöl ve mezarlıklarda dolaşır. Avcılara sokularak insan gibi onlarla konuşur.

Önce bir şeyler ister sonrasında güreşmeyi önerir. (Burada cinsel çağrışımlı espriler yapmamanızı rica ediyorum.)

Avcı kazanırsa “Gulyabani” kös kös çekip gider. Ama Gulyabani kazanırsa avcı, uzun süreler hasta yatacak hatta ölecek demektir.

Karakoncolos

Denizden yaklaştığına inanılan, kış cini olarak bilinen Karakoncolos; Bulgar, Türk, Yunan ve Laz mitlerinde “Kürklü, kara ve çirkin renkli tipsiz” olarak betimlenir.

Zemheride ayazda sokaklarda dolaşarak, karşısına dikilenlere “Nereden geliyorsun, Nereye gidiyorsun?” gibi bir takım lüzumsuz sorular sorarak dayı dayı posta koyar.

Vereceğiniz yanıtların içinde mutlaka “kara” kelimesi geçmelidir (Karabayırdan geliyorum, Karakartal sevdalısıyım maça gidiyorum gibi).

Böyle yapılmadığı takdirde Karakoncolos elindeki koca bir tarağı beyninin tepesine çakarak hasmını yaralar.

Korunmak için kış günlerinde evlerdeki taraklar ortada bırakılmaz hatta saklanır. Karadeniz’in bazı köylerinde; karakancala, koncoloz, koncala, kancala; Yozgat taraflarında congalaz ve Gaziantep yöresinde garagancoloz, gancoloz biçimlerinde söylenir.

Dunganga

Ağlayıp yaramazlık yapan uykusuz çoluk çocuğu korkutup yatağa postalamak için halk arasında tercih edilen hayali varlık, tavan arasında yaşayarak uyumayan bebeleri almaya gelirmiş.

Her çocuğun hayalinde korkunç bir şekilde canlandırdığı karakter; özellikle 80’li yılların sinematografik yapısında öne çıkan bir figürdür. Geçmişi eskilere uzanmadığından olsa gerek pek ciddiye alınmaz.

Cadı ve Hortlak İnanışları

Bilinen en eski “Vampir” hikayelerinden birini Evliya Çelebi’nin bizlere aktardığı konusunda çoğu tarihçi hemfikir. Üstat, Seyahatname’nin Kafkasyaya dair kısımda Çerkeslerle ilişkili son derece ilginç bir hikayeyi nakleder.

Yöre ihtiyarlarının folklörüne dahil, Kafkasya’ya özgü bir tür yaratık olan OBUR, öldükten sonra mezarından kalkan, canlıların kanını emen – mezarları belli – bir yaratık olarak tasvir edilir. Bu “obur”ları göbeklerine kazık saplayarak ve yakarak ortadan kaldırmak gerekirmiş.

2019’un Hicri 1440 olduğunu biliyoruz. Nakledeceğimiz hadise ise Hicri 1076 şevvalinin 20. gecesi meydana geliyor. Yani ufak bir hesaplamayla bizim Miladi takvime göre 1655 senesinde!

Ortalık kadınların oturup nakış işleyebileceği kadar aydınlanır ve bu şaşırtıcı manzaraya kalabalıkla birlikte dışarı fırlayıp tanık olma telaşındaki Evliya Çelebi, iri ağaçlar, tekneler küpler, hasırlar; araba tekerleri, fırın söykeleri ve daha nice benzer garip nesnelere binmiş Abaza cadılarıyla, sığır ve at leşlerine, deve ölülerine binmeyi tercih etmiş, ellerinde yılanlar, deve ve at kelleleri olan Çerkez cadılarının harbe tutuştuğuna hayretler içerisinde tanık olur.

Evliya Çelebi, alevler saçan binlerce Abaza ve Çerkes oburunun havalarda uçarak horozların ötüşüne dek ezana dek birbiriyle savaşmalarını bu şekilde özetler.

Sağır bırakan sesler ortamı kaplamış, gökten küp, keçe, sırık, tekne vs. eşya parçaları, araba tekerlekleri, en nihayetinde insan ve at uzuvları düşmüştür. Koordinat verelim; olaylar Hatukay Çerkez diyarının o vakitler 300 küsur haneli Pedsi köyünde yaşanır.

Şahsen mit ve efsaneler denizi içinde bana en ilginç gelen hadise bu olmuştur.

Efsanevi Yaratıklar: Hınkır Munkur

Halk hikayelerinde yer alan “insana benzer” kötü bir yaratıktır. Yakaladığı kurbanlarını boğarak öldüren sonra da yiyen efsanevi yaratıklar arasında tanımlanır. Karnının üzerinde bulunan bir torbanın içinde yavrusunu taşır. En korktuğu şey üzerine işenmesidir. Bu şekilde ortadan kaybolacağına inanılır.

Efsanevi Yaratıklar Listemiz başlıklı yazımızda efsanevi yaratıklar nelerdir sorusuna yanıtlar aradık ve efsanevi yaratıklar, fantastik yaratıklar listesi ve mitolojik yaratıklar konularına değinmeye çalıştık. Umarım beğenir ve değerli yorumlarınızı paylaşırsınız.