Adnan Menderes Neden Asıldı?

Adnan Menderes; ilk kez 1931’de Aydın vekili olarak meclise girdi.

Adnan Menderes’in CHP’den ihracı, İnönü’nün çiftçiyi topraklandırma yasasına karşı Celal Bayar’la birlikte verdiği dörtlü takrirden dolayıdır.

Cavit Oral, Emin Sazak gibi başını büyük toprak ağalarının çektiği bir vekil grubu “özel mülkiyete tecavüz ediliyor” diyerek kanun tasarısına doğal olarak sert muhalefet gösterir.

1945’e kadar sorunsuz CHP vekilliği yapan Adnan Menderes Aydın’daki 30.000 dönümlük Çakırbeyli Çiftliğinin ağası olduğunu 1945’te takrir sonrası hatırlayacak ve partiden kopuş bu noktada yaşanacaktır.

Tüm arazilerin yüzde 80’e yakınının devlet kontrolünde olduğunu vurgulayan Adnan Menderes’e göre toprak kıtlığı diye bir sorun da esasen yoktu, istendiğinde ekilebilinir topraklar ülkede kolayca üç katına kadar çıkartılabilirdi.

Sorunu, “köylünün ürettiği ürünün yok pahasına satılması haliyle ihtiyacını da pahalıya alması” olarak özetliyordu.

Çiftçi gerekli araç gereçlerle donatıldığı, krediler arttırıldığı ve tarımda bilimsel yöntemler kullanıldığı müddetçe herhangi bir sorun yaşanmayacaktı.

Tarihler 7 Aralık 1945’i gösterdiğinde ihraç edildikleri Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte “yeter söz milletindir” diyerek Demokrat Parti’yi kurup 1950’de iktidar olurlar.

Refik Koraltan meclis başkanlığına, Celâl Bayar ise cumhurbaşkanlığına seçilir. Yeni cumhurbaşkanı Bayar, Adnan Menderes’i başbakan olarak atayacaktır.

Esasen pek çok siyasetçi bu vazife için Fuad Köprülü’nün iş başına getirilmesini bekliyordu. Kimilerine göre ise bu atama, Adnan Menderes’i daha idare edilebilir bir kişi olarak gören Celal Bayar’ın tercihidir.

10 yıl 3 gün başbakanlık yapan Adnan Menderes ve tartışılan icraatleri:

Paralara tekrar ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün resimleri basılmaya başlanır, Atatürk’ü koruma kanunu çıkarılır. Masraflı olduğu gerekçesiyle devlete ait otomobillerin bir kısmı satılır. Bunlar DP’nin göze hoş gelen ilk adımlarıdır.

Bu sayede İnönü resimleri paralardan kaldırılmış olur. İlerleyen aylarda, o seneye kadar Türkçe dinlemeye alıştığımız ezanın Arapça okunduğuna şahit oluruz.

Soğuk Savaş’ta batı bloğunda olduğumuzun altını çizmek için Kore Savaşına bir Türk tugayı gönderilir.

1952’de NATO’ya tam üye olarak kabul ediliriz edilmesine ama General Tahsin Yazıcı komutasındaki 4.500 kişilik taburun neredeyse 3’te biri; 34 subay, 46 astsubay ve 1252 erimiz şehit olur. Trabzon ve İncirlik’te kurulan Amerikan üsleri ilk kez DP izniyle kurulur.

17 milyon dolarlık ilk Dünya Bankası kredisi DP iktidarından yalnızca iki ay sonra 7 Temmuz 1950’de ülkemize gelir. Bu sıralarda Said Nursi’yi (Said Kürdi) cezaevinden çıkartıp Ford marka özel otomobilleriyle seçim öncesi memleket memleket dolaştırırmaktadırlar.

CHP Genel Merkez Binası’na ve halk evlerine el koyulup hazineye mal edilmesi, tarih kitaplarının bazılarından İnönü’nün adının kaldırılması, ezanın Arapçaya dönüşü, baştan öğretmenler olmak üzere solcu memurların tasfiyesi, Rus yazarların kütüphanelerden çıkarılışı, komünist olarak nitelendirilen işçi sendikaları için yeni yasaların oluşturulması Adnan Menderes iktidarının ilk senesi içinde yapılan icraatlarından.

İnönü Stadının adı dahi Mithatpaşa olarak değiştirilir. Köy Enstitüleri kapatılır, Komünist parti yöneticileri tutuklanır, iç borçlar ilk kez ‘milyar’ rakamıyla tanışır. Adnan Menderes o yıllarda ‘Petrollerimizi işletin’ diyerek Amerika ile görüşmektedir ve başarılı da olur.

Bakanlıklarımız “Vekalet” adını alır, Genelkurmay Başkanlığının adı “Erkan-ı Harbiye-yi Umumi Reisliği” şeklinde düzenlenir.

Özdemir Evliyazade, Adnan Menderes’in yeğenidir ancak o yıllarda CHP’ye geçmiştir ve Celal Bayar’a hakaret ettiği gerekçesiyle tutuklanır. Türk bayrağını yırtmaktan sanık 4 Amerikalı ise beraat edecektir.

2 Mayıs 1954 seçimlerinde muhalif Osman Bölükbaşı’yı tercih eden Kırşehir, ceza olarak il olmaktan çıkarılıp ilçe yapılır.

Bu da kesmez; bölünerek eski ilçelerinden bir kısmı ile Nevşehir kurulur. Henüz bir ay bile geçmemişken Malatya da ceza amaçlı bölünerek Adıyaman kurulur.

79 yaşındaki Hüseyin Cahit Yalçın başta olmak üzere muhalif gazeteciler tutuklanmakta, gazeteler kapatılmaktadır o yıllarda! 4 yılda 240 karşıt yazar tutuklanır.

Yedi yıl içinde yeni 15.000 cami inşa ettik diye övünürlerken yol yapım çalışmaları bahanesiyle İstanbul’daki onlarca tarihi cami ve eseri buldozerlerle yıkarlar.

“Eyüp Sultan Cami’ni de ikinci bir Kabe, İstanbul’u ise ikinci bir Mekke yapacağız” dense de pek çok vatandaşın evini, parasını geciktirerek ya da hiç ödemeden istimlak etmek de suçlamalar arasındadır.

1959’da bütçe açığının 266 milyon küsur dolara çıktığını hatırlatalım.

İMF, Dünya Bankası ve OECD baskısı ile devalüasyon yapılır paranın değerini düşürülür ve katlı kur sistemine geçilir. Durumu pek umursamıyor olacaklar ekmeğin ve kahvenin gramla karneyle dağıtılıp gazetelerin sayılı sayfalarla çıktığı, İstanbul’da Mecidiyeköy ve Yeşilköy’e kurtların indiği günlerde Giresun ve refakatindeki Gelibolu muhripleri ile 1959’da İspanya’ya giderler.

Tümü DP vekillerinden oluşan ve olağanüstü yetkilerle donatılmış 15 kişilik tahkikat komisyonu, hem suçlama hem de yargılama yetkisine sahipti, uygun gördüğü toplantı ve yayınları yasaklama yetkisine de sahipti.

Yargılamalar esnasında devlet radyosunun siyasi çıkar amaçlı kullanılması ve örtülü ödenek paralarının zimmete geçirilmesi suçlamasıyla da karşılaşırlar.

Adnan Menderes’e Yöneltilen Eleştiri ve Suçlamalar:

• Yargı bağımsızlığının ihlali.
• Döviz yasasının ihlali.
• 6-7 Eylül olaylarından haberdar olduğu halde müdahale edilmemesi.
• İzmir’deki konsolosluğa bizzat bayındırlık bakanının Yunan bayrağı çekmesi.
• Kanuna aykırı olarak üniversite basıp halka ateş açtırtmak.
• Kurulan Vatan Cephesini baskı aracı olarak kullanmak.
• Odunu aday göstersem vekil seçtiririm gibi tepki çeken sözleri..
• Yedek subayla da idare ederim diyerek komuta kademesini küçümsemek. 
• Milletvekili ve muhalif liderlerin seyahat özgürlüğünü kısıtlamak.
• Nazım Hikmet’in vatandaşlıktan çıkarılması.
• İsmet İnönü’ye 12 oturum meclisten men cezası verilmesi.
• Kırşehir’in haksız olarak ilçe yapılması.
• Radyoda Türk ordusuna “haramiler ordusu”, “battal gazi ordusu” demesi.
• Yabancılara petrol arama ve çıkarma izni verilmesi.
• 1957 seçimlerinin erkene alınıp tarihinin kanuna aykırı değiştirilmesi.
• İstanbul emniyet müdürünün eşi ile yaşadığı yasak ilişki.
• Tümü evli 6 kadınla farklı zamanlarda ilişki kurduğu dedikoduları.
• Sevgilisi Aydan Ayhan’ın kayıp küpesini gazino kapattırıp korumalarla araması.
• Tüm siyasal etkinliklerin ve meclis görüşmelerinin yayınını yasaklamak.
• Anayasayı değiştirip hilafeti bile getirebilirsiniz sözleri.
• Yılda 200 uçak üretebilen fabrikayı traktör fabrikası yapmak.
• Öğretim üyelerini “kara cübbeliler” diyerek küçümesemesi.
• Marshall anlaşması ile alınan süt tozları ve domuz yağı katkılı konserveler..
• ABD’den uçakla gönderilen patrik Athenagoras’ı ziyaret edip elini öpmesi.
• Halkı Demokrat İzmir gazetesinin matbaasını tahrip etmeye teşvik!
• ABD’nin isteği doğrultusunda sanayi yatırımlarının durdurulması.
• Eskişehir tank fabrikası ve Kırıkkale silah fabrikasının kapatılması.
• Cezayir’in kurtuluş savaşı sırasında Fransa’nın desteklenmesi.
• İmam hatip kurslarının imam hatip liselerine dönüştürülmesi.
• Muhalifleri görevden almak için çıkardıkları erken emekliye ayırma yetkisi.
• Propaganda yasağına rağmen seçim arifesinde devlet radyosunu kullanma!
• İnönü’nün Kayseri’ye giderken durdurulup şehre sokulmaması.
• Şehir planlaması adına Mimar Sinan’ın eserlerinin yıkılması.
• Devletin gücünü kullanarak evli kadınlarla birlikte olması.
• Mersin’de seçim konuşması yapan İsmet İnönü’ye DP’lilerin saldırması.
• Türk bayrağını yırtmaktan sanık 4 Amerikalının beraat etmesi.
• Parti içi muhalefet yaptıkları gerekçesiyle 9 milletvekilinin ihraç edilmesi.
• İstanbul, Ankara, Eskişehir, Adana ve Bursa işçi sendikalarının kapatılması.
• Atatürk Orman Çiftliğinden arazi satışına olanak tanıyan talan kanununun kabulü.
• Mersin’de bir Chp’linin öldürülmesi olayına yayın yasağı konulması.
• Mevlitlerin propaganda amacıyla devlet radyosundan naklen yayını.
• Et sıkıntısını gidermek için Yeni Zelanda’dan koyun eti dışalımı yapılması.
• 11 bin ABD askerinin 16 Mayıs 1958’de İncirlik üssüne indirilmesi.
• IMF baskısıyla, tarihin en yüksek orandaki devalüasyonunun yapılması.
• Risale-i Nurların ilk kez serbestçe basımı için talimatla kağıt tahsisi yapması.
• Nurcular tarafından hilafet ve saltanatı temsilen iki tuğralı, yeşil bayrakla karşılanması.
• Lüks otomobiliyle bir süredir yurt gezilerini sürdüren Said-i Nursi’nin İstanbul’a gelişi.
• Kaymakamın; Zile’yi ziyaret eden İnönü’yü ziyareti yasaklaması, halka ateş açılması.
• İnönü’ye 4 Mayıs 1959’da İstanbul’da düzenlenen organize linç girişimi.
• TBMM görüşmelerini haber yapmaya kalkışan tüm gazetelerin toplatılması.
• İÜ rektörü Sıddık Sami Onar’ın tartaklanarak emniyet müdürlüğü’ne götürülmesi.
• Orman fakültesi öğrencisi Turan Emeksiz’in polis ateşi sonucu vurularak öldürülmesi.
• Olaylar sonrasında Ankara ve İstanbul’da sıkıyönetim ilan edilmesi.
• Din istismarının politik güç ve silah haline getirilmesi.
• Plansız kalkınma hamleleri ile birlikte maliyenin iflasa sürüklenmesi.
• Halkevleri ve Halkodaları ile Köy Enstitülerinin kapatılması..
• Muhalefeti vatan hainliği ile eşdeğer gören ilkel anlayışları.
• Atatürkçü dış politikanın tümüyle terk edilerek Amerikancı anlayışa gidilmesi.
• Kurtuluş savaşı veren Tunus, Fas ve Cezayir’e karşı sömürgecilerin desteklenmesi.
• Süveyş kanalını millileştiren Nasır’a karşı İngiltere’nin yanında yer alınması.
• Kapitülasyonlara benzeyen, “yabancı sermayeyi teşvik” ve “petrol kanunu” çıkarılması.
• Dış borçlar ödenemeyince cumhuriyetin en yüksek devalüasyonunun yapılması.
• İktidarlarının 10 yılında cumhuriyetin ilk 27 yılının iki katından fazla dış borçlanma!

Suzan Sözen ile kocası emniyet müdürü Fethi Avni Sözen’in “izniyle” aşk yaşadığı da güçlü iddialar arasındadır. Emniyet Müdürü Sözen’in Gümüşhane ataması durdurulup İstanbul Emniyet Müdür Yardımcısı yapıldığı biliniyor.

1954’ten itibaren birçok mal karaborsaya düşer. Kahve, lastik, yedek parça, şeker, et, gaz yağı ve hatta nal çivisi dahi bulunmaz olur.

Adnan Menderes, bu yokluğu muhalefetteki Chp’ye, bir kısım muhalif basına, tüccar ve iş adamlarına bağlamaktadır. DP’ye göre aslında her şeyden bol bol vardır ancak nüfus çok arttığı için mal yetişmemektedir!

Bu arada DP; Vatan Cephesi adını verdiği bir teşkilat kurar.

Radyoda her gece Vatan Cephesi’ne katılanların isimleri canlı cansız fark etmeksizin okunur. Bu saçma uygulamaya tepki olarak İstanbul’da bazı vatandaşlar ajans haberlerini dinlemeyenler derneğini kurar. Kutuplaşmalar artar.

Devam edelim; ABD ordusunun doğrudan veya dolaylı bir saldırı karşısında Türk topraklarına gelmesi gibi hükümlerin yer aldığı ikili anlaşmaları dahi mecliste kabul ettirmeye çalışırlar.

Sonuç:

Siyasal İslamcılara göre Türkiye Cumhuriyetinin İstiklal Madalyalı 9. başbakanı Adnan Menderes; halk partililerin idamını göbek atarak kutladığı, 17 Eylül 1961’de İmralı’da bir çukura atılan büyük bir lider ve demokrasi şehidi!

Ya da bazılarına göre son derece başarısız silik bir başbakan ve ABD’nin çıraklık projesi de olsa idamı hak etmeyen, hataları göz ardı edilerek “kahramanlaştırılmış” bir kişi.

Adnan Menderes; cumhuriyet tarihinde idam cezasının uygulandığı en yüksek makama sahip kişiydi. Bağımsız bir yargılama ile “gerektiği kadar cezalandırılması” ülke menfaati için en uygun seçenekti.

Okumaya devam etmek isteyenler için kaynaklar:

• → Adnan Menderes’in yargılanması ve idamı.
• → Adnan Menderes’in psikolojisi ve yaşamı.
• → Hayat hikayesi..
• → Adnan Menderes’in 1950-1960 dönemi.

Adnan Menderes Neden Asıldı? başlıklı biraz uzunca tuttuğumuz yazımızda Adnan Menderes neden asıldı sorusuna yanıtlar aradık ve Adnan Menderes’i kim astırdı, Adnan Menderes nasıl öldü ve Adnan Menderes’in sevgilisi konularına değinmeye çalıştık. Umarım beğenir ve değerli yorumlarınızı paylaşırsınız.